De hoofdrolspeler
Chris Kuijpers
Directeur-generaal Bestuur, Ruimte en Wonen bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Wij renoveren geen bruggen
‘Het bouwende bedrijfsleven is cruciaal in het realiseren van onze beleidsdoelstellingen. Wij kunnen niet zonder hen zo simpel is het: de overheid renoveert immers geen bruggen en huizen. Een goede verstandhouding tussen de bouw en de overheid is dus vreselijk belangrijk om samen vroegtijdig te kunnen signaleren wat er anders moet om de gebouwde omgeving te kunnen verduurzamen. Dat was de reden dat ik enthousiast was over De Bouwagenda. We kregen een platform om die samenwerking op te tuigen samen met mensen uit de bouwsector die richting de overheid hetzelfde dachten.’
Het resultaat na 4 jaar Bouwagenda is dat de relatie tussen overheid en bouw nog nooit zo goed is geweest. Ik ben heel tevreden over de samenwerkingen die er zijn ontstaan. De Bouwagenda was daarin een actieve katalysator: we weten nu wat we aan elkaar hebben.
Differentiatie en belangen
Ik ben er trots op dat de bouw een serieuze sector is geworden die een actieve bijdrage levert aan onze gemeenschappelijke opgave. Maar de versnippering in de bouw, of de differentiatie (een beter woord) en het grote aantal partijen en belangen dat maakt het best wel lastig om met elkaar vaart te maken. Je hebt binnen de bouwsector een hele grote familie aan verschillende soorten bedrijven. En in een familie zitten best veel tegengestelde belangen. Het is dan wel moeilijk om afspraken te maken over bijvoorbeeld houtbouw, circulariteit of digitalisering. Door die constante afstemming ben je dus wel druk met elkaar, maar dat leidt niet altijd tot een stevig resultaat. Ik ben ook wel ongeduldig, dus het feit dat we in 4 jaar niet tot grootschalige programma’s zijn gekomen, wat wel de belofte was, vind ik jammer.
'Door die constante afstemming ben je dus wel druk met elkaar, maar dat leidt niet altijd tot een stevig resultaat.'
De differentiatie in de bouw is een fact of life waar we mee moeten zien om te gaan. Aan de andere kant hebben wij als overheid ook nog wat te doen om de gebouwde omgeving in 2050 te hebben verduurzaamd.
Een overheid
Het rapport Een Overheid van de studiegroep Interbestuurlijke Financiële Verhoudingen waar onder andere Bernard ter Haar en ik aan hebben gewerkt doet aanbevelingen om bij de overheid intern de samenwerkingen te verbeteren en efficiënter te maken. Dat rapport was nodig omdat we zelf al signaleerden dat de samenwerkingen beter moesten worden om meer vaart te houden in de opgave. Het concept van één overheid staat centraal in het rapport. Een burger of een bedrijf moet wat ons betreft zijn vragen kunnen stellen of een opdracht kunnen krijgen vanuit één organisatie. Dan moet het niet uitmaken of het dan om een gemeente of een provincie gaat. Dat maakt contact duidelijker en transparanter voor de buitenwereld en dan hoeven mensen niet over verschillende schijven te communiceren met vertraging en irritatie tot gevolg. We raden in het rapport ook aan om te denken vanuit de opgaven waar je aan werkt en stellen voor om daar teams omheen te vormen met mensen uit alle betrokken overheden. Dat hebben we ondertussen wel gedaan. Die woningbouwopgave, de nood voor innovatie en het feit dat de prijzen voor verduurzamingsmaatregelen omlaag moeten, daar is geen enkele betrokkene het mee oneens.
Het één overheid uitstralen en samenwerken aan projecten is dus één ding. Het doen is iets anders. Tussen die overheden moet je ook afspraken gaan maken. Dat blijkt dan een stuk lastiger. Als voorbeeld: we hebben in de eerste lock-down een ‘Protocol Samen veilig doorwerken gemaakt voor de bouwsector zodat niet de hele bouwopgave plat voor de kast kwam te liggen. Dat is op papier goed gelukt omdat we manieren vonden om de bouw aan het werk te houden. Maar toen bleek dat gemeenteambtenaren thuis werkten en dat die de grootste moeite hadden om op afstand vergunningen voor projecten te blijven verlenen. Dan komt op dat punt de opgave in de knel. De uitvoeringskracht van de overheid is dus nog niet optimaal.
'We zijn het niet gewend om regie te nemen op zulke grote projecten en die te moeten uitvoeren.'
Gelijkwaardig samenwerken
We zijn het niet gewend om regie te nemen op zulke grote projecten en die te moeten uitvoeren. Regie wordt overigens vaak vertaald in de zin: ik ga erover. Dat is niet wat wij daarmee bedoelen. Die houding leidt tot ongelijkwaardigheid en dat is geen goede basis voor een samenwerking. Er kan ook regie zijn vanuit gelijkwaardigheid waarin iedereen expert is op zijn eigen terrein en over die expertise gaat maar dat er wel een partij is die de koers in de gaten houdt. Hoewel ik dus niet wil bepalen wat een ander moet doen: soms moet je toch knopen doorhakken om verder te kunnen. Maar bij ons blijft dan vaak te impliciet wat we willen en van wie we dat willen. We moeten proberen onze wensen explicieter te maken en daarvoor meer bij elkaar gaan zitten en samenwerkingen opzoeken.
Iets wat wel onderbelicht is in het rapport: wij kunnen dus uitstekend plannen maken als overheden onderling, maar we moeten wel meer de link gaan leggen met de buitenwereld. We moeten investeren in de marktpartijen om meer te weten te komen over de kennis en de ervaring die daar is. En meer leren over hun biotoop zodat we beter begrijpen wat we van hen kunnen vragen. Iedereen is vreselijk druk, dus dat schiet er weleens bij in. Desalniettemin realiseren we ons dat je nooit genoeg in elkaar kunt investeren. Het klinkt misschien soft: samen samen samen. Maar in de realiteit kan het ook niet anders meer. Wil je die maatschappelijke opgave realiseren moeten we ook met de buitenwereld samenwerken.
Aanbevelingen
Wat voor de overheid dan wel weer prettig is: Bouwsector geef ook aan wat je nodig hebt. Ik roep op om emancipatie van de sector. Kom uit jezelf met plannen, voorstellen en oplossingen voor de grote taak die voor ons ligt. We moeten beide, markt en overheid, meer aangeven wat onze noden zijn en daar een gedeelde agenda maken. Als dat dan ook echt samen is, dan is de Bouwagenda daadwerkelijk van ons allemaal.
Regie in de uitvoering
De Bouwagenda stop. Dat kan geen verassing zijn. Maar wie gaat dan de functie van buitenboordmotor van de energietransitie in de gebouwde omgeving vervullen? Welke partij staat op om de koers uit te stippelen en het overzicht behouden op al die verschillende onderwerpen die samengrijpen in de enorme taak die voor ons ligt? Die aangewezen partij is nu het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Zij zijn de afgelopen vier jaar ook het meest betrokken departement geweest en hebben zich ontpopt tot hoeders van de verduurzamingsopgave. Maar ook voor die hen die hoeden is veel te leren. Chris Kuijpers, Directeur Generaal van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties ziet waar de leerpunten in zijn organisatie zitten en heeft meegewerkt aan het rapport Een Overheid om precies die punten op te pakken: ‘Opgavegericht samenwerken en meer oog hebben voor de buitenwereld. Dan komen we ergens’