De overheid heeft een grote taak om dat samen met de markt te doen als launching customer en door wet- en regelgeving rond circulaire en biobased materialen zo te maken dat circulair werken loont. Guido Braam ondernemer & aanjager van circulair bouwen en Elphi Nelissen, Taskforcelid van De Bouwagenda & scheidend voorzitter van de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie die de overheid adviseert over haar circulaire beleid in de bouw, praten over de sprongen die Nederland op dit onderwerp de afgelopen jaren heeft gemaakt en wat er vooral nog moet gebeuren.

​

Elphi: 'Wat je ziet is dat circulariteit sinds de start van De Bouwagenda een enorme vlucht heeft genomen. Er zijn vreselijk grote stappen gemaakt in het maatschappelijk bewustzijn over het gebruik van materialen en dat we niet eindeloos kunnen blijven produceren. Dat is een enorme winst. Een jaar of 5 geleden had nog niemand van het woord circulariteit gehoord. Dan zeg je misschien: dat is alleen maar bewustwording en dan heb je nog niets concreets veranderd. Maar het feit dat er steeds meer koplopers zijn, dat architecten en ontwerpers actief zoeken naar circulaire oplossingen in gebouwen en omgevingen zorgt er wel voor dat er een beweging ontstaat die concrete voorbeelden van materiaaltoepassingen kan aantonen. Dat is een gigantische winst om anderen te enthousiasmeren.'

​

'Wat het best gaat werken, is dat je niet meer scoort bij aanbestedingen als je het niet circulair werkt.'

 

Guido: 'Ik herken heel sterk wat Elphi zegt. Toen wij in 2012 startten met Circle Economy kende inderdaad niemand het principe circulariteit. Het duurde tot 2016 voordat het mainstream raakte om over circulariteit in de bouw na te denken. Dat kwam onder andere omdat het woord toen een paar keer werd opgenomen in het regeerakkoord. We waren blij dat het als regel was opgenomen. Maar die regel zei eigenlijk nog niets. Want bij de overheid en marktpartijen was er weinig expertise op het onderwerp circulariteit. Men vond toen al dat er in de infra-aanbestedingen goed met circulariteit werd omgegaan. Beton werd namelijk onder die noemer als puin onder het asfalt gestort. Met de kennis van nu vinden we dat geen kwalitatieve oplossing meer.'

'En toen kwam er in 2017 een nationale ambitie met het grondstoffenakkoord. Nederland liep daarmee echt voor op andere landen. Alleen waren er nog heel weinig voorbeelden van circulaire gebouwen waarin we konden laten zien wat het nou inhield. Nu zie je iconische gebouwen ontstaan die een voorbeeld kunnen zijn voor anderen. Om dat te stimuleren zou circulariteit idealiter een vast criterium moeten zijn in tenders. Voordat we daar zijn moeten we nog een grote groep mensen bij overheden meekrijgen. Ik kom regelmatig procesmanagers bij gemeenten tegen die niet goed weten waar ze met hun vragen over circulariteit terecht moeten en die vinden het bovendien gedoe. Die mensen moeten we zien te verleiden om zich in het onderwerp te verdiepen.'

 

Elphi: 'En dan werkt het zien en uitdragen van goede voorbeelden het best.

Jij benoemt nu de houding van ambtenaren rond nieuwbouw. Maar je ziet dezelfde afwerende beweging bij de energietransitie. Daar blijft circulariteit als onderwerp ook achter. In het Klimaatakkoord is circulariteit inderdaad wel enigszins genoemd. Maar het blijft een moeilijk onderwerp. Dat komt omdat circulariteit niet heel makkelijk meetbaar is. De besparing van energie en daarmee de reductie van CO2 zie je aan het eind van de maand terug op je energierekening. CO2 verminderen is dus nog relatief goed uit te drukken in cijfers. Dat werkt bij circulariteit (nog) niet zo, maar het is wel net zo belangrijk als de reductie van CO2.'

'Bovendien helpt circulair bouwen mee aan het verminderen van CO2-uitstoot want het terugdringen van fossiele energie is een onderdeel van circulariteit. We kunnen namelijk niet tot in de oneindigheid spullen blijven maken en weggooien. We moeten iets met die spullen en bepaalde grondstoffen die we in de bouw gebruiken, zijn nu eenmaal niet oneindig verkrijgbaar zonder schade te doen aan onze leefomgeving. Gaan we door, dan verstoren we het evenwicht verder. We moeten de aarde leefbaar houden voor mensen. Dus ja, circulariteit is een moeilijk onderwerp, maar ik roep iedereen op: doe wat nu al kan. Binnen de transitieagenda is men nu bezig om te kijken of we afval uit andere sectoren, zoals de landbouw of de kledingindustrie, kunnen gaan gebruiken om de materialen die we voor de bouw nodig hebben te maken. Dat kan voor die andere sectoren ook nog eens lucratief zijn. In een gesloten cirkel houdt alles waarde. Dat is toch prachtig.'

 

Guido: 'De circulaire economie is daarom initieel ook verkocht als een bedrijfsmodel. En dat lijkt inderdaad best interessant. We stoppen in een slecht scenario heel veel geld, materiaal, en arbeid in een gebouw en accepteren dat dat gebouw na 10 jaar niets meer waard kan zijn en gesloopt wordt. Die enorme hoeveelheden materiaal van dat gebouw zijn dan gereduceerd tot afval. Bouwers zijn degenen die de arbeid en de tijd in een bouwproject stoppen en de bouwsector kennende heeft dat bedrijf bij de productie veel te weinig marge gemaakt op het product. Maar als je nou afspreekt dat de bouwer de servicepartij van een woning blijft, dan kun je ervan uitgaan dat dat bedrijf andere materiaalkeuzes maakt voor een gebouw. Dan maak je een beter aanpasbare woning die weinig onderhoud nodig heeft en op de langere termijn rendeert.'

 

Elphi: 'Dat is een mooi idee. Wij zijn bij De Bouwagenda en Transitieagenda erg voor het principe Van Bezit naar Gebruik. Dat houdt in dat je als gebruiker van een gebouw plezier hebt van de kwaliteit en dat de eigenaar er op termijn over gaat of en hoe hij of zij het gebouw weer demonteert en hergebruikt. Om dit te stimuleren moeten we wel de belasting op materialen hervormen. Eerder gebruikte materialen zou je eigenlijk belastingvrij moeten kunnen hergebruiken. Nu moet je daar opnieuw btw over betalen. En hoe weet ik nou of het een nieuw of gebruikt onderdeel betreft? Dat moeten we dus op gaan vastleggen in een materiaalpaspoort. En je moet aan andere financieringsvormen denken. Een bank zal geen hypotheek geven voor losse bouwmaterialen in plaats van een huis. Zoals je merkt, vraagt de circulaire economie echt om een andere mindset. En daarom vind ik die bewustwording die ik bespeur al zo’n grote winst. Ondanks de uitdagingen die er nog zijn.'

​

Guido: 'We noemen nu inderdaad veel uitdagingen op. Dan denk je al snel: wat is er nog veel te doen. Maar het feit dat we die uitdagingen nu op het netvlies hebben, betekent dat ze relevant geworden zijn. Het goede nieuws is dat er dus een groeiende groep bouwbedrijven is die betere oplossingen levert. En er wordt nu meer geïnvesteerd in houtbouw.'

​

Elhpi: 'Ik denk wel dat de ontwerpende partijen nog veel meer invloed kunnen uitoefenen voor het bouwproces. Ik heb een opleiding opgestart op de TU Eindhoven tot circulair ontwerper. Het opleiden van mensen met de juiste mindset die het straks doodnormaal vinden om circulair te werken helpt om de transitie in de praktijk te realiseren. Ik zie al heel veel voorbeelden van afgestudeerden die fantastische nieuwe gebouwen neerzetten.'

 

Guido: 'Architecten zijn over het algemeen toch met esthetiek bezig is mijn ervaring.'

Elphi: 'Bij de TU/e doen ze dat niet alleen hoor. Duurzaamheid is absoluut ook een voorwaarde voor ze.'

Guido: 'Dat is mooi, maar in de huidige stroom van werkenden bij architecten is een wereld te winnen.'

Elphi: 'Je hebt gelijk, maar ‘mark my words’: er komt een nieuwe generatie aan.'

Guido: 'Een andere belangrijke speler is de ontwikkelaar. Die kan nu snel geld verdienen. Voor hen is het niet aantrekkelijk om circulariteit mee te nemen in hun projecten. Daar is de grootste uitdaging. Hoe wordt het onvermijdbaar voor de ontwikkelaar. Of dat hij denkt: hoe wordt het risicovoller als ik niet circulair bouw.'

 

Elphi: 'Ja, die zijn belangrijk. Als een collega-projectontwikkelaar circulair bouwt en die is er blij mee, dan inspireert dat. En natuurlijk is er de dwang die we langzaam aan het opbouwen zijn. De normstelling voor circulaire gebouwen hebben we al. Wat het best gaat werken is dat je niet meer scoort als je het niet doet. Het is een lange weg voordat we daar zijn. En daarom heeft de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie de afgelopen jaren hard gewerkt aan een Basiskamp voor de circulaire bouweconomie. Wat hebben we (overheid, kennisinstellingen en marktpartijen) nou nodig om ook daadwerkelijk circulair te gaan werken? Onderdelen van dat basiskamp zijn stimulerende wet- en regelgeving, een materiaalpaspoort en een meetinstrument. Dat wordt nu uitgewerkt.'

​

'Ik heb alleen wel gemerkt dat beleid maken bij de overheid heel lastig is. De ontwikkelingen in de buitenwereld gaan snel en er zijn intern weinig experts. Beleidsmakers moeten leren uit bedrijfsleven wat werkt en niet werkt.'

​

Guido: 'De wisselwerking met de overheid is kaderstellend. Ik heb alleen wel gemerkt dat beleid maken bij de overheid heel lastig is. De ontwikkelingen in de buitenwereld gaan snel en er zijn intern weinig experts. Beleidsmakers moeten leren uit bedrijfsleven wat werkt en niet werkt. Die samenwerking tussen marktpartijen en overheid is cruciaal om innovaties van de grond te trekken. De overheid zou eigenlijk als launching customer moeten fungeren, zodat bedrijven in de praktijk kunnen testen of hun circulaire oplossingen ook echt werken. De bouwsector durft alleen niet goed open te spreken waar ze tegenaan lopen en wat ze nodig hebben.'

​

'De bouwsector durft alleen niet goed open te spreken waar ze tegenaan lopen en wat ze nodig hebben.'

 

Elphi: 'Dat is ingegeven door de historie van de bouwfraude. Daar zijn mensen angstig door geworden. Dat zorgt ervoor dat (open) innovatie wordt tegengehouden. Er moet in mijn optiek een minister komen voor de bouw. Deze sector is zo belangrijk voor de enorme opgaven die we in Nederland hebben op het gebied van de leefbaarheid en CO2-reductie en we zijn verdorie geen officiële topsector met de bijbehorende bestuurlijke aandacht. Ik blijf erop hameren dat we dit nodig hebben. Op dit moment doen diverse ministeries de bouw er een beetje bij. Dat moet gewoon anders. De bouw is een ongelooflijk mooie sector met veel uitdagingen maar met ontzettend veel prachtige wapenfeiten en daar draagt de circulaire bouweconomie een behoorlijke (circulaire bak-)steen aan bij.'